‘Heb ik goed gekeken? Wat zie ik eigenlijk? Dat zijn de vragen die de kijker zich moet stellen bij een beeld.’ Een uitspraak van de maker van dit beeld, deze foto, Hannes Wallrafen.
We zien een straat na een regenbuitje, huizen enkele decennia geleden gebouwd, enkele bomen prominent in beeld. Daarvoor het eigenlijke onderwerp: het Dafgezin, want dat is de titel. Het meisje verlegen, de vrouw blij, de man trots. Zo poseren ze bij de reden van die trots, tenminste dat zou zo kunnen zijn: het glimmend gepoetste vervoermiddel. Op het punt af te reizen omklemt de man het portier. De hoed past hem niet helemaal, evenmin het pak. Het autootje is eigenlijk ook haast te klein, misschien nog juist op maat voor het gelukkige gezinnetje.
De kleuren van de foto zijn oud en roepen het beeld van de jaren vijftig of zestig op. Wellicht heeft de fotograaf zich laten inspireren door reclamefoto’s uit die tijd. Ook daar kom je het gelukkige Dafgezin tegen, soms in een frappant eendere omgeving.
Op de Daf werden vaak toch wat meewarige blikken geworpen, hoewel de eigenaren steevast een liefdevolle relatie onderhielden met hun vervoermiddel. Op een reclamefoto uit 1965 krijgt het pientere pookje, geplaatst voor een modernistisch en luxueus bouwwerk min of meer de allure van een Amerikaanse slee. Het autootje krijgt ineens een andere status. Eigenlijk klopt er iets niet aan dit beeld.
Terug naar de foto van Hannes Wallrafen uit 1998. Mogelijk beziet de fotograaf het geheel door een ironische bril, is een gedachte die op komt. Dat is nooit met honderd procent zekerheid te bewijzen. Het is in elk geval zonneklaar dat dit Dafgezin niet bestaat. Een foto uit 1998 met een gezin uit de jaren zestig? Hier wordt een realiteit geacteerd.
Het beeld van het Dafgezin roept herinneringen op aan de oerversie van dit soort portretten: het schilderij American gothicvan Grant Wood. De schilder geeft een beeld van iets dat ooit bestaan heeft maar dat op het moment van afbeelden al verleden tijd is. Het landelijke Amerika was op zijn retour, ‘Amerikaanse gotiek’ is sowieso een onbestaanbaar begrip hoewel het huis wel degelijk bestaat. De schilder kwam het een keer tegen tijdens een reis en het maakte grote indruk op hem. Wat we zien is zeker geen echtpaar, Grant Wood liet zijn zuster poseren naast hun tandarts, eerder als een vader met dochter. Tot op de dag van vandaag zijn de kenners het er niet over eens of hij een respectvol beeld geeft vanuit bewondering voor het landelijke bestaan, of dat hij het overgiet met een flinke dosis ironie. Je kunt het eenvoudig niet zien.
Het is interessant om te weten hoe de fotograaf Hannes Wallrafen te werk ging, hoe hij ertoe kwam de foto van het Dafgezin te maken. Een andere foto van hem geeft het antwoord. De fotograaf heeft zijn intrek genomen op een bovenverdieping. Hij laat hier vanuit een verrassend perspectief de context zien waarin het Dafgezin is vastgelegd. Kleuren, omgeving, personages: alles komt overeen. Er staan plassen op straat. De vrouw draagt nu een wit hoedje, het meisje in roze jurkje zit op een driewieler. Een witte Mercedes draait de straat in en de overbuurman heeft autopech. Het is dezelfde buurt, maar niet dezelfde voortuin waarvoor de Daf geparkeerd staat. De bomen op de eerste foto lijken die van het perkje aan de overkant te zijn. Je ziet daar ook de rode en witte voordeur terug.
Hannes Wallrafen werd in 1998 als eerste van vijf fotografen gevraagd door Stichting Geldrop Cultureel om de stad te verbeelden in het kader van een project: ‘Onvoltooid Verleden’. Hij zocht er contact met bewoners die hij vroeg naar hun familiealbum. ‘Mensen waren vriendelijk, maar huiverig. De albums bleven achter slot en grendel. Pas na een paar bezoeken kwamen die op tafel.’ Uiteindelijk maakte hij drie soorten beelden: in scène gezette beelden met de atmosfeer van de jaren vijftig en zestig (zoals het Dafgezin), bewerkte oude foto’s en originele foto’s. ‘Soms met een knipoog, door een beeld extra dik aan te zetten. Het is mijn ironisch commentaar op het streven van die jaren naar het bezit van een radio, televisie en een Daf.’ In 1999 verscheen het fotoboek ‘Onvoltooid Verleden I’ met de foto’s die Hannes Wallrafen gemaakt had over het leven in Geldrop – maar eigenlijk reiken die beelden veel verder, dit zou overal in Nederland kunnen zijn.
Hannes Wallrafen, geboren in 1951 in Mönchengladbach, woont al decennia in Nederland. Hij maakte na zijn studie aan de Rietveldacademie snel naam als fotograaf. Vooral zijn documentaire fotografie kreeg bekendheid. Hij reisde de hele wereld rond, vroeg in zijn werk aandacht voor de strijd tegen het onrecht. Zijn foto’s werden gepubliceerd in talloze boeken en tijdschriften.
In 2004 werd Hannes Wallrafen in korte tijd geheel blind, gevolg van een zeldzame erfelijke aandoening. Hij ziet nu nog slechts heel weinig. Wallrafen heeft zich niet neergelegd bij zijn blindheid, hoewel er niets aan te doen is. Maar hij heeft een andere weg in geslagen en is geluidskunstenaar geworden, audiograaf. In 2018 verscheen een boek van zijn hand: ‘De blinde fotograaf’. In een interview met Trouw zegt hij: ‘Als blinde kwam ik in een totaal nieuwe wereld met andere zintuigen dan het oog. Mijn gezichtsvermogen verdween, maar mijn blik op de wereld is opener en breder geworden. Ik heb andere zintuigen zoals het gehoor, de tast, het ruiken en de ervaring van ruimte beter ontwikkeld.’
Op de omslag van zijn boek staat zijn misschien wel beroemdste foto: ‘De schimmel’ uit 1992. Een fantastisch beeld. ‘Heb ik goed gekeken? Wat zie ik eigenlijk?’ Nee, het is zonder enige bewerking gemaakt. In een ontroerend filmpje op youtube beschrijft Hannes Wallrafen vanuit zijn herinnering deze foto en het ontstaan ervan. Klik hier voor het youtube-filmpje: https://www.youtube.com/watch?v=-E_TIrml20g
Het Dafgezin in huis? Het kan bij Kunstuitleen De Bevelanden.